ผักหละ หรือ ชะอม⁽¹⁾ (Senegalia pennata (L.) Maslin) นิยมใช้ใบแก่และอ่อน รับประทานในทุกภาคของไทย เป็นพืชยืนต้น ลำต้นของชะอมมีหนาม ใบมีขนาดเล็กและมีกลิ่นฉุน ใบอ่อนของชะอมหรือส่วนยอดของใบสามารถนำมารับประทานได้ มีชื่อเรียกแตกต่างกันไปแต่ละภาค โดยมากมักปลูกตามรั้วบ้านเนื่องจากมีหนามแล้วยังเป็นผักที่ทานได้ตลอดทั้งปี 

ปัจจุบัน มีการปรับปรุงพันธุ์ผักหละ เพื่อทำให้ผักนี้ไม่มีหนาม แต่รสชาติจะอ่อน หรือเปลี่ยนไปเล็กน้อย เรียกว่าผักแหละ ตามท้องตลาด จึงหาซื้อผักหละยาก เว้นแต่จะเป็นตลาดชุมชนที่มีการปลูกตามรั้วบ้าน ไม่ใช่ปลูกเป็นแปลง เพื่อนำมาขาย ผักหละ เป็นที่นิยมใช้ใส่ในแกงเมือง เช่น แกงหน่อไม้ แกงแค แกงป่า แกงขนุน หากแกงเหล่านั้น ขาดผักหละ จะไม่ได้รสชาติเลย

กล่าวถึงคุณประโยชน์ของผักหละ จากข้อมูลของกองโภชนาการ ใน 100 กรัม ให้แคลอรี่สูงถึง 80 Kcal ยอดผักมีวิตามิน เอ สูงถึง 1007 ไมโครกรัม โปรตีน 9.5 กรัม วิตามิน B1 0.05 มิลลิกรัม B2 0.24 มิลลิกรัม B3 1.5 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 80 มิลลิกรัม เส้นใย 5.7 กรัม วิตามินซี 58 มิลลิกรัม แคลเซียม 58 มิลลิกรัม เหล็ก 4.1 มิลลิกรัม นับว่าเป็นผักที่มีประโยชน์สูง รสชาติอร่อย    

อย่างไรก็ดี มีข้อห้ามของผักหละในคนเมืองเหนือคือ หญิงที่อยู่ไฟ หลังคลอดบุตร มักจะแพ้กลิ่นฉุนของผักหละ เมื่อบ้านใดแกง กลิ่นจะลอดมากระทบสัมผัส ทำให้เกิดอาการผิดกลิ่น เป็นสาเหตุทำให้หญิงนั้น จะมีอาการไม่สบายกาย และใจ ไปตลอด แม้หลังจากออกจากเรือนไฟแล้ว เรียกว่าเป็นอาหารแสลง ผักหละ ยังเป็นที่รู้จักกันดีว่า มีกรดยูริคสูง จึงห้ามรับประทานในคนที่มีโรคเก๊าท์กำเริบบ่อย

  ในทางยาพื้นบ้าน เราพบว่าผักหละ ถูกนำมาเข้ายารักษาในหลายอาการ หรือมักพบผักหละในตำรับยาเหล่านี้ แต่ไม่ได้ใช้ยอดผักในการเข้ายา มักใช้ กาฝากของผักหละ ใช้ ราก และ เปลือก ดังรายละเอียดคือ ⁽²⁾

กาฝากเป็นพืชที่อาศัย ผักหละในการดำรงชีวิต ดังนั้น สรรพคุณของกาฝากผักหละ จึงอนุมานว่าได้จากผักหละ โดยเมื่อวิเคราะห์ พบว่ากาฝากผักหละ นำมาใช้ในการถีบ (การขจัด) ปิตตะธาตุ ทำให้ลดมูลเหตุของการเกิดอาการเช่นไข้ หรือการประทุออกของตุ่ม หรือสุก นอกจากนี้ ยังลดพิษ ที่เกิดขึ้น ใช้ได้ทั้งกินและทา

        ดังนั้นการรับประทานผักหละ หรือผักชะอม จึงไม่ควรรับประทานทุกวัน เพราะ อาจจะทำให้รู้สึกเมื่อยเนื้อตัว โดยเฉพาะเมื่ออายุมากขึ้น ควรลดปริมาณลง หรือเมื่อยามมีอาการของเก๊าท์กำเริบ ควรเว้นการกินแกง หรือผักหละ เป็นระยะ อย่างไรก็ดี ผักหละชนิดที่มีหนาม ยังควรพิจารณาปลูกเพื่ออนุรักษ์สายพันธุ์ไว้ให้เห็นลูกหลานเห็น หรือรู้จักต่อไป  

เอกสารอ้างอิง

1. https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B0%E0%B8%AD%E0%B8%A1
2. หนานดวงแก้ว สนินัด. คัมภีร์มหาเภสัชตำรายา.ไม่ปรากฏปี พ.ศ. ที่ตีพิมพ์.

บทความโดย  รศ.ดร.ภญ.พาณี ศิริสะอาด

ภาพประกอบโดย สุภฎารัตน์ สุธีพรวิโรจน์